V Międzynarodowy Festiwal Muzyki Europy Środkowo-Wschodniej "Eufonie" [PODSUMOWANIE]

W czerwcu tego roku, podczas szczytu V4 w Bratysławie Pan dyrektor Wiśniewski odebrał z rąk ministrów kultury Słowacji, Węgier, Czech i Polski międzynarodową Nagrodę Wyszehradzką. To jest symboliczny, ale też wymierny wyraz uznania dla Narodowego Centrum Kultury za działania na rzecz upowszechniania dziedzictwa muzycznego naszej części świata, czego doświadczamy właśnie podczas festiwalu "Eufonie".

Towarzyszę "Eufoniom" od ich narodzin i ogromną satysfakcję sprawia mi obserwowanie, jak się rozwijają. Festiwal w sposób komplementarny uzupełnia polski repertuar koncertowy o utwory nieznane lub rzadko wykonywane w Polsce. Jak co roku będziemy wspólnie odkrywać bogatą kulturę muzyczną krajów ościennych w nieoczywistych interpretacjach - podkreślił dr Jarosław Sellin, sekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Większość eufoniowych koncertów było można śledzić podczas transmisji online. W ramach współpracy z Polskim Radiem na antenie Dwójki usłyszymy transmisje i retransmisje wybranych koncertów.

Tradycje ludowe w muzyce

W tym roku bogata oferta repertuarowa festiwalu "Eufonie" nawiązywała do tematu przewodniego, którym były tradycje ludowe odzwierciedlające tożsamość narodową, stanowiące niewyczerpane źródło inspiracji dla twórców. To właśnie w kulturze tradycyjnej znajdziemy najwięcej cech wspólnych naszego regionu.

- Temat wiodący tegorocznej edycji - tradycje ludowe w muzyce - to problematyka szeroka, mocno przez kompozytorów eksploatowana. XVIII-wieczna koncepcja folkloru służyła wielu twórcom jako drogowskaz w poszukiwaniu tożsamości etnicznej i narodowej.

Wplatanie elementów folkloru do muzyki wcale nie ludowej może być efektem poszukiwania nowych inspiracji, wzbogacania języka kompozytorskiego, czy poszerzania środków wyrazu, a nawet demonstracją solidarności z uciśnioną warstwą społeczną. Zachęcam do uważnego wsłuchiwania się w przygotowane dla Państwa utwory i rozpoznawania ludowych wątków - zaznaczył dr Mieczysław Kominek, przewodniczący rady programowej festiwalu "Eufonie".

"Eufonie" - atrakcyjny program

"Eufonie" to niewątpliwie inspirujące spotkania z wybitnymi indywidualnościami artystycznymi ze świata muzyki, m.in. z Vadimem Gluzmanem, Leonorą Armellini, Bożeną Bujnicką, Agnieszką Rehlis, Tomaszem Koniecznym, Rafałem Bartmińskim, Michałem Barańskim, Grażyną Auguścik, Jarosławem Besterem i Bester Quartet, Robym Lakatosem, Thomasem Sanderlingiem, Zsoltem Nagy'em, Tomášem Netopilem, Markiem Mosiem, Anną Sułkowska-Migoń, ACh Duo, L.U.C.’iem, proMODERN oraz wspaniałymi orkiestrami i chórami. Na ludowo, tanecznie zagra też Kapela Lipka i Zespół Olza.

Festiwal zainaugurował w piątek, 17 listopada występ izraelskiego skrzypka Vadima Gluzmana oraz BBC Symphony Orchestra pod dyrekcją Olariego Eltsa. Otworzyło go preludium symfoniczne Polonia Edwarda Elgara, zawierające liczne cytaty m.in. z polskiego hymnu, kompozycji Chopina i Paderewskiego. 

Podczas finału, 25 listopada, odbyła się dwuczęściowa wersja Jutrzni Krzysztofa Pendereckiego. Z monumentalnym dziełem zmierzyło się ok. 230 artystów, w tym znakomici soliści, Chór Filharmonii Narodowej, Poznański Chór Chłopięcy oraz Sinfonia Varsovia, pod dyrekcją Zsolta Nagy'a (Węgry), który wystąpił podczas Eufonii po raz trzeci. 

Na tegorocznym festiwalu nie zabrakło prapremier, wśród nich usłyszeliśmy Europolifonie, kompozycję M. Góreckiego, muzykę do filmu Chłopi oraz Hioba Jarosława Bestera. Projekt Europolifonie Weroniki Grozdew-Kołacińskiej oraz Piotra Pierona (zamówienie festiwalowe), to koncepcja cyklu wielogłosowych utworów pochodzących z różnych kultur muzycznych Europy: Ukrainy, Bułgarii, Albanii, Chorwacji, Włoch, Litwy i Polski. Ideą Europolifonii było ukazanie wspólnoty europejskich źródeł kultury, zadziwiającej aktualności tradycyjnego repertuaru, jego bogatych walorów brzmieniowych. Tę muzykę usłyszeliśmy w wykonaniu sekstetu wokalnego proMODERN.

Premierowo zaprezentowaliśmy Wariacje podwójne na harfę i gitarę Mikołaja Góreckiego. To nowa wersja nigdy niewykonywanego utworu, przeznaczonego na mandolinę i gitarę - dedykowana została zespołowi ACh Duo. Utwór stanowi zamówienie festiwalowe.

Koncertową premierą było wykonanie muzyki filmowej autorstwa L.U.C.-a (Łukasza Rostkowskiego) do malowanej ekranizacji Chłopów, z udziałem ok. setki artystów (Orkiestry Filharmonii Narodowej, Rebel Babel Orchestras, Dagadany, Laboratorium Pieśni, Sutari, Marii Pomianowskiej, Beli Komoszyńskiej). Na scenie pojawił się zarówno sam kompozytor, jak też wschodząca gwiazda polskiej dyrygentury Anna Sułkowska-Migoń (zwyciężczyni ubiegłorocznego konkursu La Maestra w Paryżu).

Warto zwrócić uwagę na pierwsze polskie wykonania współczesnych utworów fińskich i słoweńskich, autorstwa Lotty Wennäkoski - znanej, fińskiej kompozytorki oraz wielokrotnie nagradzanej kompozytorki słoweńskiej Niny Šenk, której dzieła były prezentowane w Europie i USA.

Wyjątkową okazją do poznania armeńskiej twórczości wokalnej był koncert Hover State Chamber Choir pod dyrekcją Sony Hovhannisyan, którego druga część została całkowicie poświęcona twórczości kompozytorów rodem z Armenii, jak Komitas czy Vache Sharafyan oraz Arzas Voskanyan, którzy byli gośćmi festiwalu.

Organizatorzy przygotowali też projekty interdyscyplinarne, łączące muzykę i taniec oraz muzykę z obrazem. Koncert Zespołu Pieśni i Tańca Olza oraz Kapeli Lipka, którego zwieńczeniem będzie potańcówka, to novum podczas "Eufonii". Pokaz zrekonstruowanego, pierwszego słowackiego filmu pełnometrażowego Jarosława Siakela Janosik z 1921 roku, wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, zilustrowali na żywo muzycy z zespołu Bashavel oraz Sinfonietty Žiliny. Podczas Eufonii zobaczymy fragmenty filmu Chłopi i kulisy powstawania tej niezwykłej malowanej animacji, wyprodukowanej przy wsparciu NCK.

Podczas "Eufonii" zabrzmiały dzieła wybitnych polskich kompozytorów: K. Pendereckiego i H. M. Góreckiego, których 90. rocznicę urodzin wspominamy w tym roku, K. Szymanowskiego, sir A. Panufnika, M. P. Góreckiego oraz urodzonego 110 lat temu W. Lutosławskiego - w repertuarze obok klasyki znalazł także utwór pokazujący inne oblicze Lutosławskiego: niezwykle popularny slowfox napisany w 1959 r. pod pseudonimem Derwid na zamówienie Polskiego Radia.

Podczas festiwalu wystąpiła Orkiestra Symfoniczna Radia i Telewizji Słoweńskiej pod dyrekcją Thomasa Sanderlinga. Znakomity dyrygent ma na swoim koncie współpracę m. in. z Herbertem von Karajanem, Leonardem Bernsteinem, BBC Scottish Symphony Orchestra, Orkiestrą Symfoniczną w Sydney czy Londyńską Orkiestrą Filharmoniczną. W programie koncertu znalazł się utwór uznanej słoweńskiej kompozytorki Niny Šenk, dwa utwory sir Andrzeja Panufnika oraz Koncert fortepianowy Ferenca Liszta, którego solistką będzie Leonora Armellini, ulubienica publiczności i laureatka V miejsca XVIII Konkursu Chopinowskiego z 2021 roku.

Koncert jednej z najważniejszych czeskich orkiestr symfonicznych: Janáček Philharmonic Orchestra pod dyrekcją Tomáša Netopila był okazją do podróży po Czechach oraz historii naszych południowych sąsiadów. Wszystko za sprawą jednego z najbardziej znanych poematów symfonicznych: Mojej ojczyzny Bedřicha Smetany, ojca czeskiej muzyki narodowej, który łączył najlepsze europejskie romantyczne tradycje muzyczne z bogactwem czeskiej muzyki ludowej. Moja ojczyzna (Má vlast) to utwór będący wymowną deklaracją patriotyzmu.

Dobrym festiwalowym standardem stała się obecność znakomitych kompozytorów, którzy chętnie osobiście uczestniczą w Eufoniach. W poprzednich edycjach swoją obecnością zaszczycili nas Maestro Krzysztof Penderecki, Arvo Pärt, Wałentyn Silwestrow. W tym roku zaproszenie przyjęli m.in. Mikołaj Piotr Górecki i Eric Sessler, wykładowca słynnych Curtis Institut of Music w Filadelfii oraz Juilliard School w Nowym Jorku, którzy przylecieli na festiwal z USA, a także Lotta Wennäkoski z Finlandii, Arzas Voskanyan i Vache Sharafyan z Armenii.

Gośćmi Eufonii byli też Lady Camilla Jessel Panufnik i Jeremy Panufnik.

Specjalnym wydarzeniem towarzyszącym festiwalowi jest wystawa „Penderecki. Ideografie” w gmachu Filharmonii Narodowej (16.11 – 03.12), poświęcona znakom ideograficznym obecnym w zapisie Kosmogonii Krzysztofa Pendereckiego, napisanej na 25-lecie ONZ.

ORKIESTRY:

BBC Symphony Orchestra (Wielka Brytania) ● Orkiestra Symfoniczna Radia i Telewizji Słoweńskiej ● Orkiestra NUSO Charków (Ukraina) ● Orkiestra Filharmonii Narodowej ● Sinfonia Varsovia ● Orkiestra Kameralna Miasta Tychy AUKSO ● Janáček Philharmonic Ostrava (Czechy) ● Sinfonietta Žilina (Słowacja)

DYRYGENCI

Olari Elts (Estonia) ● Thomas Sanderling (Niemcy) ● Tomáš Netopil (Czechy) ● Zsolt Nagy (Węgry) ● Vladimir Martinka (Słowacja) ● Marek Moś ● Jurek Dybał ● Anna Sułkowska-Migoń (zwyciężczyni konkursu La Maestra w Paryżu w 2022 r.)

SOLIŚCI:

Vadim Gluzman (skrzypce, Izrael, USA) ● Leonora Armellini (fortepian, Włochy) ● Łukasz Długosz (flet) ● Bożena Bujnicka (sopran) ● Agnieszka Rehlis (mezzosopran) ● Rafał Bartmiński (tenor) ● Tomasz Konieczny (baryton) ● Volodymyr Tyshkov (basso profondo, Ukraina) ● Bela Komoszyńska ● Maria Pomianowska (suka biłgorajska)

ZESPOŁY:

● Bester Quartet (gościnnie m.in. Grażyna Auguścik, Piotr Lato, Mateusz Dudek) ● Bashavel (Słowacja) ● Michał Barański z zespołem ● ACh Duo ● proMODERN ● Roby Lakatos & Ensemble ● L.U.C. & Rebel Babel Orchestras ● Dagadana ● Laboratorium Pieśni ● Sutari ● Kapela Lipka ● Zespół Pieśni i Tańca Olza ● Hover State Chamber Choir (Armenia) pod batutą Sony Hovhannisyan ● Chór Filharmonii Narodowej pod batutą Bartosza Michałowskiego ● Poznański Chór Chłopięcy pod batutą Jacka Sykulskiego

KOMPOZYTORZY

Gustav Mahler ● Jean Sibelius ● Ferenc Liszt ● Arvo Pärt ● Krzysztof Penderecki ● Karol Szymanowski ● Bedřich Smetana ● sir Andrzej Panufnik ● Witold Lutosławski ● Henryk Mikołaj Górecki ● Mikołaj Górecki ● György Ligeti ● Zoltan Kodaly ● Edward Elgar ● Eric Sessler ● Béla Bartók ● Aleksander Tansman ● Wałentyn Sylwestrow ● Mykhailo Kalachevsky ● Lotta Wennäkoski ● Nina Šenk ● Dušan Bogdanović ● Komitas ● Edgar Hovhannisyan ● Vaché Sharafyan ● R. Murray Schaffer ● i inni.

"Eufonie" to festiwal muzyczny odwołujący się do tradycji wspólnoty regionalnej krajów określanych jako Europa Środkowo-Wschodnia, jednak podczas "Eufonii" wykraczamy poza ścisłe definicje geograficzne, prezentując bogactwo muzyczne regionu rozciągającego się od Bałkanów, poprzez Rumunię i Austrię, kraje Grupy Wyszehradzkiej, Ukrainę i Białoruś, po kraje bałtyckie i skandynawskie. Obszar ten to fascynujący tygiel ścierających się wpływów Wschodu i Zachodu, kipiący energią kulturową, która nieraz określała tożsamość narodów bez własnych państw. "Eufonie" to jedyny festiwal na świecie, który popularyzuje dziedzictwo muzyczne tego obszaru.

Organizatorami festiwalu są Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Narodowe Centrum Kultury. Mecenasem wydarzenia jest PKN Orlen.

Partnerami wydarzenia są: Filharmonia Narodowa, Polskie Radio Dwójka, Culture.pl - Instytut Adama Mickiewicza

Patronami medialnymi są: TVP, TVP Kultura, Polskie Radio, PAP, Presto, Polmic.pl.

Partnerami redakcyjnymi festiwalu są Polska Press Grupa, i.pl.

Dyrektor festiwalu: dr hab. Rafał Wiśniewski, prof. ucz.

Rada Programowa festiwalu: dr Mieczysław Kominek - przewodniczący Rady, Ewa Bogusz-Moore, dr hab. Beata Bolesławska-Lewandowska, prof. IS PAN, Oľga Smetanová, Marek Horodniczy, Aleksandra Jagiełło-Skupińska.

Narodowe Centrum Kultury (NCK) jest jedną z największych instytucji kultury w Polsce, o bardzo szerokim spektrum działania. Organizuje i współorganizuje krajowe i międzynarodowe wydarzenia: festiwale, koncerty, przeglądy, konferencje. Prowadzi działalność edukacyjną, badawczą, szkoleniową, wystawienniczą, m. in. zarządza galerią Kordegarda, gdzie wystawiane są prace czołowych polskich artystów.

Angażuje się w upamiętnianie ważnych wydarzeń i ludzi kultury oraz popularyzację poprawnej polszczyzny. Działa na rzecz profesjonalizacji kadr kultury. Za pośrednictwem programów dotacyjnych i stypendialnych wspiera instytucje, organizacje i twórców kultury. Wydaje książki, gry i płyty. Produkuje filmy (w tym pionierskie projekty w technologii wirtualnej rzeczywistości). Realizuje murale i podcasty poświęcone kulturze (www.audycjekulturalne.pl).

W 2021 r. NCK zostało uhonorowane przez ministrów kultury grupy V4 Międzynarodową Nagrodą Wyszehradzką. NCK jest też laureatem Złotego BohaterONa 2021 za popularyzowanie historii oraz najsilniejszą marką - liderem sektora kultury w medialnych rankingach Top Marka 2021 i 2022.